(2)- فردو

متن بیانیه

1- فردو یک سایت غنی سازی نخواهد بود، بلکه از یک سایت غنی سازی به یک مرکز هسته ای، فیزیک و فن آوری تبدیل خواهد شد.

2- در حوزه هایی از تحقیق [در فردو] که مورد توافق قرار گرفته است، همکاری های بین المللی آن ها را مورد حمایت قرار خواهند داد.

3- هیچ گونه مواد شکافت پذیری در فردو وجود نخواهد داشت.

 تأملاتی چند

1- در فردو نیز متاسفانه دشمن با برنامه ریزی پیش آمده است و در توافقنامه ژنو بخشی از آن را از ملت ایران گرفته است، و در توافقنامه لوزان، پیشروی های خود را ادامه داده است و به صورت کامل کاربری آن را از ملت ایران سلب کرده است.

به عبارت دیگر، در دولت سابق سایت فردو اولا: یک مرکز غنی سازی بوده است، و ثانیا: غنی سازی در فردو به همراه ذخیره سازی تولیدات غنی شده آن بوده است، اما در توافقنامه ژنو، طرف ایرانی تعهد داده است که فردو، یک مرکز غنی سازی باشد اما نباید خروجی داشته و تولیدات آن ذخیره گردد، (مطابق تعهد سیزدهم از تعهدات گام اول توافقنامه ژنو)و در نهایت با عقب نشینی کامل، در توافقنامه لوزان، طرف ایرانی تعهد داده است که فردو نباید یک مرکز غنی سازیباشد، بلکه باید به یک مرکز هسته ای (بدون غنی سازی)، فیزیک و فن آوری تبدیل گردد. واقعا جای تعجب و سوال است آیا برای تحقیقات فیزیک، و سایر موارد نیازی به رفتن به دهها متر زیر زمین بوده است؟ همچنین اگر به بهانه اعتمادسازی می بایست ظرفیت غنی سازی کاهش یابد چرا این کاهش و تغییر کاربری در مرکز فردو باید انجام گیرد؟ چه اشکالی داشت که ظرفیت فردو را کامل و تمام سانتریفیوژها در آن مشغول غنی سازی بوده و کاهش وعده داده شده نسبت به سانتریفیوژهای نطنز إعمال می گردید؟

2- در دولت سابق، از ظرفیت 2976 عدد سانتریفیوژ در فردو، تعداد 2710 سانتریفیوژ نصب شده بود و فرایند نصب ادامه داشته است، اما در تعهدات گام اول از توافقنامه ژنو (مانند تعهد 8) ایران تعهد داده است که تعداد سانتریفیوژهای نصب شده به همان مقدار قبلی باقی بماند و فرایند نصب بقیه متوقف شود، و در توافقنامه لوزان، تیم مذاکره کننده تعهد داده است که آن مقدار قبلی نیز نباید در فردو باقی بماند و تعداد آنها از 2710 سانتریفیوژ به 1044 سانتریفیوژ کاهش یافته و بقیه سانتریفیوژها و زیر ساخت های آنها برچیده خواهند شد. (از این مقدار نیز دو آبشار بدون اینکه غنی سازی انجام دهند، به مدت 15 سال در حال چرخش خواهند بود.)    

3- در دولت سابق، از 2710 سانتریفیوژ که نصب شده بودند، 4 آبشار از آنها مشغول غنی سازی بوده و قرار بوده است که برای غنی سازی بیشتر، به بقیه نیز گاز تزریق شود، اما در تعهد 9 از گام اول توافقنامه ژنو، طرف ایرانی متعهد شده است که دستگاه های مشغول غنی سازی به همان مقدار سابق باقی بمانند، و به هیچ یک از سانتریفیوژ دیگر، گاز تزریق نگردد، و متاسفانه در توافقنامه لوزان، مذاکره کنندگان ایرانی متعهد شدند که آن 4 آبشار نیز خاموش و غنی سازی به صورت کامل حداقل به مدت 15 سال در فردو ممنوع باشد.

4- در دولت سابق، در مرکز فردو، غنی سازی 05% و 20% انجام می شده است، اما در تعهد هفتم از تعهدات 28گانه گام اول از توافقنامه ژنو، طرف ایرانی متعهد شده است که غنی سازی بیش از 05% در فردو نخواهد داشت، و در نهایت، در مذاکرات لوزان آقای ظریف متعهد شده است که به صورت کامل در مرکز فردو هیچ گونه غنی سازی انجام نخواهد شد.

5- در دولت سابق، در مرکز فردو، مواد 5 و 20 درصد تولید و ذخیره می شده است، اما در توافقنامه ژنو اولا: غنی سازی بیش از 5درصد ممنوع شده است (تعهد هفتم از گام اول)، ثانیا: مواد غنی شده 20 درصد باید نابود شود (تعهد اول از گام اول) و ثالثا: بر ذخایر 5درصد نیز نباید افزوده شود (تعهد سیزدهم از گام اول)؛ و در توافقنامه لوزان، غنی سازی، تولید مواد غنی شده با هر درصد و ذخیره آن و نیز بردن هر گونه مواد شکافت پذیر در فردو ممنوع شده است.

ممکن است بیان گردد که سایت فردو برای تضمین سایت نطنز ایجاد شده بود، و این سایت بعد از توافق لوزان نیز به قوت خود باقی است به طوری که 1044 سانتریفیوژ نیز در آن نصب می باشند، بنابراین، عقب نشینی صورت نگرفته است؟

این سخن نمی تواند درست باشد زیرا سایت فردو به عنوان یک سایت غنی سازی تاسیس شده است نه اینکه به عنوان یک ساختمان، نقش صیانتی داشته و بتواند تضمین گر سایت نطنز باشد.در حالی که در بیانیه لوزان طرف ایرانی پذیرفت که سایت فردو، یک سایت غنی سازی نخواهد بود.

در گزارش های آژانس نیز به این امر تصریح شده است که سایت فردو به عنوان یک سایت غنی سازی تاسیس شده است، برای نمونه، در بند 34 گزارش آژانس بین المللی در تاریخ 1/12/1392 در مورد سایت فردو  آمده است:

«کارخانه غنی سازی سوخت فردو: کارخانه غنی سازی سوخت فردو بر اساس پرسشنامه اطلاعات طراحی (DIQ) مورخ 18 ژانویه 2012، یک کارخانه غنی سازیبا استفاده از سانتریفیوژ برای تولید UF6 غنی شده تا 20 درصد U-235 و تولیدUF6 غنی شده تا 5 درصد U-235 می باشد. این تاسیسات که برای اولین بار در سال 2011 راه اندازی شد به نحوی طراحی شده است که 2976 سانتریفیوژ را در 16 آبشار در بر می گیرد و بین واحد یک و واحد دو تقسیم شده اند.»

تصریح به این امر که سایت فردو، (که در گزارش فوق از آژانس از آن به FEEPتعبیر شده است)به عنوان یک سایت غنی سازی تاسیس شده است در گزارشهای آژانس بین المللی در تاریخهای 2/3/1393، 23/8/1392 و 1/12/1393 نیز آمده است. به همین جهت در دولت سابق تصمیم بر این بوده است که سانتریفیوژهای نسل بالا-مانند نسل 8- در فردو جهت غنی سازی نصب گردد. 

(3)- اراک

متن بیانیه

1- با کمک همکاریهای بین المللی باز طراحی و باز سازی (redesigning and rebuilding) یک رآکتور تحقیقاتی مدرن آب سنگین در اراک انجام می شود، به طوری که پلوتونیوم با قابلیت تسلیحاتی تولید نکند.

2- بازفرآوری وجود نخواهد داشت.

3- بعد از ساخته شدن راکتور تحقیقاتی آب سنگین در اراک و راه اندازی آن توسط کشورهای دیگر، سوخت مصرف شده از کشور خارج می شود.

تأملاتی چند

1- ایران یکی از 10 کشور جهان است که به تکنولوژی ساخت رآکتوری که با آب سنگین کار می کند، دست یافته است، به همین جهت آمریکا و کشورهای استکباری  دیگر، اصرار داشته اند که ایران باید رآکتور 40 مگاواتی خود را در اراک نابود کند و یکی از مواردی که در بسیاری از قطعنامه های تحریمی شورای امنیت (مانند مقدمه و بند 6 قطعنامه 1929) و نیز گزارش های مختلف آژانس بر آن تاکید شده است، برچیدن رآکتور آب سنگین اراک بوده است.

در دولت سابق، رآکتور آب سنگین اراک در حال تکمیل و راه اندازی بوده است و قرار بوده است که در انتهای سال 1392 سوخت مجازی و در بهار سال 1393 سوخت طبیعی به آن تزریق گردد، و برای تامین امنیت سوخت ها نیز تمهیدات گوناگون لازم اندیشیده شده بود، اما در تعهد 12 از توافقات 28گانه گام اول در ژنو، مذاکره کنندگان ایرانی پذیرفته اند که رآکتور آب سنگین اراک را تکمیل و راه اندازی نمی کنند (توقف پیشرفت صنعت هسته ای کشور) و بر اساس بیانیه لوزان، تعهد شده است که قلب رآکتور اراک نابود و یا به خارج از کشور منتقل می شود.

2- رآکتور اراک 4 فایده داشته است: تولید پلوتونیوم، تولید برق، تولید رادیوایزوتوپ پزشکی و صنعتی و آموزش برای دانشجویان این رشته تحصیلی. (پلوتونیوم فواید بسیار زیادی دارد، از جمله اینکه رآکتورهای تولید برق در آینده، نیروگاه هایی خواهند بود که سوخت آنها پلوتونیوم خواهد بود، کما این که در همین زمان برخی از کشورها مانند کانادا، نیروگاه های برق هسته ای دارند که با پلوتونیوم کار می کند، و به همین جهت است که پلوتونیوم در یک تقسیم بندی کلی به پلوتونیوم نیروگاهی و پلوتونیوم تسلیحاتی تقسیم می شود، کشور ژاپن نیز 30 تن پلوتونیوم برای مصارف مختلف خود ذخیره کرده است.)

در دولت سابق، قرار بوده است که با راه اندازی رآکتور اراک، به این فوائد علمی و توسعه ای کشور دست یابند، اما در توافقنامه ژنو، تعهد داده شد که به هیچوجه این رآکتور تکمیل و راه اندازی نخواهد شد، در بیانیه لوزان، نیز تعهد داده شده است که قلب رآکتور نابود، و با همکاری های بین المللی رآکتور دیگری «بازطراحی» و «بازسازی» می شود. (به تصریح آقای دکتر صالحی ریس سازمان انرژی اتمی –در تاریخ 1/2/1394 در دیدار با برخی از نمایندگان- بازسازی بدون وقفه رآکتور اراک 3 تا 4 سال طول خواهد کشید، – البته ایشان در یک برنامه تلویزیونی دیگر، این زمان را 6 سال اعلام کرده است.)

اما آیا می توان به وعده های بین المللی و دشمنان ملت ایران اعتماد کرد؟

3- در صورت راه اندازی رآکتور 40 مگاواتی اراک در دولت سابق، تصمیم بر این بوده است که سوخت مصرف شده در ایران نگه داری شود، اما در بیانیه لوزان تصریح شده است که سوخت مصرف شده باید از کشور خارج شود و ملت ایران حق نگهداری آن را ندارد.

4- در دولت سابق نسبت به سوخت رآکتور اراک –در صورت راه اندازی- قرار بوده است که «بازفرآوری» صورت گیرد، در حالی که مذاکره کنندگان ایرانی در ژنو تعهد کرده اند که بازفرآوری و نیز ساخت مکانی که توانایی بازفرآوری داشته باشد ممنوع خواهد بود، و متاسفانه در بیانیه لوزان نیز بر ممنوعیت بازفرآوری در ایران تاکید شده است.

5- کارخانه تولید آب سنگین در دولت سابق به ظرفیت سالانه 16تن فعال بوده است. آب سنگین مصارف زیادی دارد از جمله در پزشکی برای کنترل سرطان و بیماری ایدز بکار می رود و در رآکتورهای آب سنگین نقش خنک کننده و کند کننده دارد. ایران نهمین کشور تولید کننده آب سنگین می باشد و کشورهای آرژانتین، کانادا، هند و نروژ بزرگترین صادر کننده آب سنگین هستند.

مطابق بند 13 گزارش آژانس در تاریخ 1/12/92، ایران از زمان آغاز تولید در سال 2006، تقریبا 100 تن آب سنگین با درجه متناسب با رآکتور، تولید کرده است. در توافقنامه ژنو اشاره صریحی به آن نشده است، اما مطابق بیانیه لوزان، آب سنگین تولید شده در ایران قرار است به آمریکا صادر شود (چنانکه آقای دکتر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران در جلسه غیر علنی مجلس در تاریخ سه شنبه 18/1/1394 به این امر تصریح کرده است)، و نسبت به ادامه فعالیت کارخانه تولید آب سنگین میان ایران و آمریکا اختلاف جدی وجود دارد.      

(4)- تحقیق و توسعه

متن بیانیه

تحقیق و توسعه بر روی سانترفیوژها براساس ظرفیت و جدول زمانی ای انجام خواهد گرفت که از سوی دو طرف مذاکره کنندگان –یعنی ایران و کشورهای 1+5- مورد توافق قرار گرفته است.

تأملاتی چند

1- تحقیق و توسعه مهمترین عامل توسعه و پیشرفت یک کشور است، تمام کشورهای توسعه یافته با سرمایه گذاری های گسترده در زمینه تحقیق و توسعه توانستند به پیشرفت های زیادی در زمینه صنعت و فن آوری و ابعاد دیگر دست یابند. با عنایت به اینکه تکنولوژی هسته ای یک تکنولوژی سطح بالا و مرتبط با ابعاد مختلف پیشرفته دیگر صنعتی، پزشکی مانند: تولید داروهای مهم ضد سرطان، کشف مریضی های سخت، نیز کشاورزی، صنعت دام، حفظ محصولات تولید شده، صنعت نفت، تولید برق و ... می باشد، پیشرفت در صنعت هسته ای موجب پیشرفت در ابعاد گوناگون یک کشور و توسعه یافتگی آن خواهد بود. چنین پیشرفتی مرهون پیشرفت در تحقیق و توسعه در زمینه هسته ای است، و هر گونه محدودیتی در آن، موجب محرومیت کشور از توسعه و پیشرفت می باشد، به همین علت است که در مذاکرات هسته ای دشمنان ملت ایران مانند اسرائیل و آمریکا تصریح می کنند که آنچه که در نظر ما مهم است محدود کردن تحقیق و توسعه ایران می باشد، به گونه ای که ایران می تواند موارد دیگر هسته ای را داشته باشد اما نباید تحقیق و توسعه داشته باشد. و در مقابل به همین علت است که رهبر انقلاب در تاریخ 20/1/1393 در دیدار با مدیران، متخصصان و کارشناسان سازمان انرژی اتمی تاکید کردند «فعالیتهای ایران در زمینه تحقیق و توسعه هسته ای متوقف یا کند نخواهد شد.»

2- تحقیق و توسعه در چرخه سوخت هسته ای طبق ماده 18 پروتکل الحاقی شامل: تبدیل مواد هسته ای، غنی سازی مواد هسته ای، تولید سوخت هسته ای، رآکتورها، موسسات بحرانی، بازفرآوری سوخت هسته ای، فرآوری پسمان ها با پرتوزایی متوسط یا زیاد حاوی پلوتونیوم، اورانیوم با غنای بالا (یعنی 20 درصد و بیش از آن طبق بند ه ماده 18) یا اورانیوم 233 می باشد.

علاوه براین، تحقیق و توسعه در زمینه هسته ای شامل: تحقیق و توسعه در زمینه سانتریفیوژها، بازفرآوری، بهینه سازی تولید ایزوتوپ مولیبدن 99، زنون 133 و ید 132 (بند 69 گزارش آژانس بین المللی در تاریخ 1/12/1393)، آموزشی، آزمایش مواد، رادیوایزوتوپهای پزشکی و سایر کاربرد خط اشعه (بند 13 گزارش آژانس بین المللی در تاریخ 1/12/1392)، فرآیند بازفرآوری(بند 42 گزارش آژانس بین المللی در تاریخ 1/12/1392، بند 34 گزارش آژانس بین المللی در تاریخ 2/3/1393)، فرآیند تبدیل با استفاده از ترکیبات اورانیوم غنی شده با درجه پایین برای تولیدUO2 (بند 53 گزارش آژانس بین المللی در تاریخ 1/12/1392، بند 44 گزارش آژانس بین المللی در تاریخ 23/8/1392) و برخی از موارد دیگر می باشد.

3- در دولت سابق تحقیق و توسعه در تمام موارد فوق در حد توان برای رشد و توسعه کشور جریان داشته است، برای نمونه، در بند 13 گزارش آژانس در تاریخ 1/12/1392 آمده است: «در نامه مورخ 8 فوریه 2014، ایران به اطلاع آژانس رساند که قرار است یک رآکتور تحقیقاتی سبک 10 مگاواتی با سوخت اکسید اورانیوم غنی شده تا 20 درصد ساخته شود تا تقاضای داخلی مربوط به تحقیقات هسته ای آموزشی، آزمایش مواد، رادیو ایزوتوپهای پزشکی و سایر کاربردهای خط اشعه را تامین نماید.» اما متاسفانه در تعهد 15 از تعهدات 28گانه توافقنامه ژنو، مذاکره کنندگان ایرانی متعهد شده اند که تحقیق و توسعه مشروط به اینکه به انباشت مواد غنی شده منتهی نگردد، در همان حدی که هست باقی بماند (توقف پیشرفت تحقیق و توسعه هسته ای).

4- روند عقب نشینی در توافقنامه لوزان ادامه یافته و از تمام موارد فوق، تحقیق و توسعه اولا: صرفا منحصر به سانتریفیوژها خواهد بود، ثانیا: همین مقدار اندک نیز براساس محدوده مورد توافق با طرف غربی انجام خواهد شد (مراد از محدوده نسل سانتریفیوژها و تعداد زنجیره آنها می باشد)، و ثالثا: در این محدوده نیز در جدول زمانی مورد توافق با طرف غربی باید انجام گردد.

5- تحقیقات در دولت سابق در زمینه سانتریفیوژهای: IR-1 (14 دستگاه)،IR-2m(162 دستگاه)، IR-4(164 دستگاه در آبشار 4 و 11 دستگاه در آبشار 2)،IR-5 (یک دستگاه)، IR-6 (7دستگاه)، IR-6s(یک دستگاه)، IR-8 (یک دستگاه) ادامه داشت، و به همه دستگاه ها غیر از نسل پنج و هشت، به صورت مجزا یا در زنجیره های گوناگون خوراک دهی می شده است. (بند 30 از گزارش آژانس بین المللی در تاریخ 1/12/92) این فرآیند ادامه داشت، تا اینکه در تعهد پانزدهم از تعهدات 28گانه توافقنامه ژنو، تحقیق و توسعه منحصر به موارد موجود و جاری شده و متاسفانه در توافقنامه لوزان محدودتر شده و منحصر به نسل های IR-4،IR-5، IR-6 و IR-8 در مدت 10 سال و در زنجیره های حداکثر 54 دستگاه شده است. (این تعداد را آقای دکتر کمالوندی –معاون سازمان انرژی اتمی- در تاریخ 25/1/1394 در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی بیان داشته است). اما اولا: باید پرسید که چرا نباید ایران مجاز باشد که تحقیقات و توسعه خود در زمینه هسته ای را در تمام ابعاد آن برای نیاز کشور و دستیابی به پیشرفت و توسعه انجام دهد؟ ثانیا: در زمینه سانتریفیوژها نیز چرا نسبت به نسل های قبل از نسل چهارم و نیز نسل های بعد از نسل هشتم نباید تحقیق و توسعه داشته باشد؟ و ثالثا: تحقیق و توسعه در مورد سانتریفیوژها در سقف 54دستگاه، تحقیق و توسعه نخواهد بود، زیرا تا زنجیره سانتریفیوژها به مقدار استاندارد آن –یعنی 164 دستگاه یا 174 دستگاه- نرسد، تحقیق و توسعه تلقی نخواهد شد، از این رو، درواقع، ایران حق تحقیق و توسعه خودش را تقریبا به صورت کامل از دست داده است.    

  6- براساس توافقنامه ژنو، در گام اول تعهداتی را طرفین مذاکره پذیرفته اند و نسبت به موضوعات گام نهایی می بایست به مقدار یک سال –یعنی از سوم آذر 1392 تا سوم آذر 1393- به مذاکره پرداخته و به توافق برسند، اما نکته مهم آن است که در موضوعات 9گانه ای که در گام نهایی می بایست مورد مذاکره قرار گیرد، موضوع تحقیق و توسعه وجود ندارد، از این رو، از مذاکره کنندگان ایرانی باید پرسید که به چه دلیلی مسأله تحقیق و توسعه، موضوع مذاکره قرار گرفته است و به این مقدار نیز عقب نشینی شده است؟